Derleyen: Metin Aktaşoğlu / Milliyet.com.tr – Takvimler 11 Temmuz 1995’i gösteriyordu. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından ‘güvenli bölge’ ilan edilen yerde, Hollanda Görev Kuvveti (Dutchbat) komutanı Thom Karremans tarafından korunmayı umut eden Boşnak siviller, endişe içinde kentin kapısına dayanmış Sırp askerlerinin geri püskürtülmesini bekliyordu. Kadın, erkek, genç, yaşlı, çoluk çocuk binlerce Müslüman Boşnak bu sıcak saatlerde Karremans’ın nerede olduğundan habersizdi. Kendilerini Sırp askerlerden vegözü dönmüş komutanlarının soykırım emirlerinden korumakla görevli Karremans ise o sırada, yıllar sonra Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından soykırım, savaş ve insanlığa karşı suçlardan ömür boyu hapse mahkûm edilecek Sırp general Ratko Mladiç’in karşısında el pençe divan duruyordu.
Mladiç, kente giren Sırplara ateş açıldığı için Karremans’ın ifadesini alıyor, akabinde ikili kadeh kaldırıyordu. Çeyrek asır sonra kentin kapısındaki o dehşet anlarını Hollanda Televizyonu’na (NOS) anlatan Dutchbat askeri Liesbeth Beukeboom, “İki kadın asker son derece savunmasızdık” diyordu. Korku içinde Karremans’ı arayarak giriş kapısına gelmesini istemişti. Ancak Karremans gelmeyecekti…
Henüz 19 yaşındaki Beukeboom, Karremans’ın emriyle Sırp güçlerine, binlerce Boşnak’ın sığındığı BM Barış Gücü karargâhının kapısını açan kişiydi ve bunun için de yıllarca psikolojik tedavi görmüştü. Çünkü Srebrenitsa’nın 11 Temmuz 1995’te Sırp komutan Ratko Mladiç’e bağlı Sırp birliklerince işgal edilmesinin ardından sadece birkaç gün içinde en az 8 bin 372 Boşnak acımasızca katledildi. Ratko Mladiç, Radovan Karadziç, Vujadin Popoviç, Ljubisa Beara ve yargılama sürecinde cezaevinde ölen Slobodan Miloseviç soykırım nedeniyle müebbet hapse mahkûm edildi.
DEHŞETE DÜŞÜREN İDDİAYA SORUŞTURMA
Bu yaranın iyileşmesi elbette çok zor hatta kimilerine göre mümkün değil. Ancak kapanmasını dahi güçleştirecek detaylar 30 yıl sonra bile gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. Bu kez adres Saraybosna… Milano savcıları, 1992-1996 yılları arasında süren kuşatma esnasında Boşnakları öldürebilmek için keskin nişancı olarak Saraybosna’ya gidip Bosnalı Sırp ordusuna katılmak üzere ordu mensuplarına para ödeyen İtalyanlar hakkında soruşturma başlattı.
Modern tarihin en uzun kuşatması olarak ifade edilen ve 4 yıl süren Saraybosna Kuşatması‘nda bitmek bilmeyen topçu ateşi kadar keskin nişancılar da dehşet saçmış ve kuşatmada 10 bini aşkın insan yaşamını yitirmişti. O günleri anlatanlar hep keskin nişancı kâbusunun altını çizdi. Sniper’lar sanki bir video oyunundaymış gibi sokaktaki insanları, hatta çocukları rastgele seçiyordu.
‘KESKİN NİŞANCI TURİSTLER’
Sadece İtalyanlardan değil, farklı uyruklardan oluşan ve ‘keskin nişancı turistler’ olarak adlandırılan grupların, Karadziç’in ordusuna bağlı askerlere yüklü miktarda para ödeyerek Saraybosna’yı çevreleyen tepelere nakledildiği ve halka rastgele ateş açarak katliama katıldığı iddia edildi. Alessandro Gobbi başkanlığındaki Milano savcıları, ‘zulüm ve aşağılık saiklerle işlenen kasten cinayet’suçlamasıyla olaya karışan İtalyanların kimliklerinin tespit edilmesi için kapsamlı bir soruşturma başlattı.Soruşturma, iddialara ilişkin delil toplayan yazar Ezio Gavazzeni’nin şikayetiyle eski Saraybosna Belediye Başkanı Benjamina Karić’in savcılığa gönderdiği rapor doğrultusunda açıldı.
Gavazzeni, iddia edilen ‘keskin nişancı turistler’ ile ilgili haberleri ilk olarak 1990’lı yıllarda İtalyan basınında okuduğunu, ancak Sloven yönetmen Miran Zupaniç’in 2022 tarihli Sarajevo Safari belgeselini izleyene dek kapsamlı bir araştırma yapmadığını dile getirdi. Belgeselde, eski bir Sırp askeri ve bir müteahhit, Batılı grupların Saraybosna çevresindeki tepelerden sivillere ateş açtığını iddia ediyordu. Söz konusu iddialar ise Sırp savaş gazileri tarafından şiddetle reddedildi.
İZLEDİĞİ BELGESEL BAŞLANGIÇ NOKTASI OLDU
Gavazzeni, “Saraybosna Safarisi belgeseli benim için başlangıç noktasıydı.Kariç’le yazışmaya başladım ve ardından Milano savcılarına sunabileceğim yeterli materyali toplayana kadar araştırmalarımı genişlettim” diye konuştu.Çok sayıda İtalyan’ın olaya karıştığını iddia eden ancak tahmini bir sayı vermekten geri duran Gavazzeni, “Almanlar, Fransızlar, İngilizler… Sivilleri vurmak için Batı’dan büyük meblağlar ödeyen insanlar vardı” ifadelerini kullanarak gruplara ABD, Kanada, Rusya’dan katılan keskin nişancılar olduğunu da ekledi.
Bunların yanında Gavazzeni, İtalyan şüphelilerin nasıl bir yol haritası izlediğini de aktardı. Gavazzeni’yegöre İtalyanlar ülkenin kuzeyindeki Trieste şehrinde buluşup oradan Belgrad’a gitti, Belgrad’da Bosnalı Sırp askerler kendilerine Saraybosna tepelerine kadar eşlik etti. “Oraya insanları vurmaya giden bir ‘savaş turisti’ trafiği vardı. Ben buna, ‘Kötülüğe karşı kayıtsızlık’ diyorum” şeklinde konuşan Gavazzeni, olaya karıştığı iddia edilen İtalyan şahıslardan bazılarını tespit edebildiğini ve gelecek haftalarda savcılar tarafından bu şahısların sorgulanacağını vurguladı.
SARAYBOSNA’DAKİ ROMEO VE JULIET
Keskin nişancı ateşiyle hayatını kaybedenler arasında muhtemelen en dikkat çekenler, Romeo and Juliet in Sarajevo filmine konu olan Bosnalı Sırp Bosko Brkiç ve Boşnak Admira İsmiç çiftiydi. Çift, 19 Mayıs 1993’te Sırp kontrolündeki Grbavica bölgesine ulaşmak için Vrbanja Köprüsü’nden geçerken keskin nişancılar tarafından öldürüldü. Birbirlerine sarılmış cansız bedenleri iki mevzi arasında, birkaç gün boyunca kimsenin ulaşamadığı bir bölgede kaldı. Çiftin naaşları pek çok haber kaynağı tarafından fotoğraflanırken ortaya çıkan trajik görüntü savaşın gelişigüzelliğini ve insanlık dışılığını simgeleyen bir kare olarak hafızalara kazındı.
‘KANITLAR SAĞLAM TEMELLERE DAYALI’
Il Papa Deve Morire (Papa Ölmeli) kitabıyla Papa suikasti dosyasını da yeniden masaya yatıran gazeteci-yazar Gavazzeni’nin davayı hazırlamasına yardımcı olan avukat Nicola Brigida ise,“Gavazzeni tarafından yapılan uzun bir soruşturmanın ardından toplanan kanıtlar sağlam temellere dayanıyor ve suçluların tespit edilmesi için ciddi bir soruşturmaya yol açabilir” dedi. Brigida “Ayrıca eski Saraybosna Belediye Başkanı’nın raporu da mevcut” vurgusunu yaptı.
İtalyan gazeteleri Il Giorno ve La Repubblica’nın haberlerine göre, Bosna istihbarat servisleri, söz konusu yapının eski Sırp havayolu Aviogenex’in altyapısını kullandığını ve Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından savaş suçlarından mahkûm edilen Jovica Stanisić’in organizasyonda kritik bir rol oynadığını düşünüyor.
‘CİNAYETLERİN BİR TARİFESİ VARDI’
Kan donduran iddialara göre Gavazzeni, cinayetlerin bir ‘tarifesi’ olduğunu da öne sürdü. “Erkek çocukları öldürmenin bedeli, üniformalı ve silahlı erkekleri öldürmekten daha yüksekti, sonra kadınlar geliyordu” diyen Gavazzeni, “Tarifenin en sonunda yaşlılar yer alırdı, onlar ücretsiz öldürülebilirdi” şeklinde konuştu. Soruşturmanın önümüzdeki günlerde daha da derinleşmesi bekleniyor.